Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τρίτη 6 Νοεμβρίου 2012

Η Κόρη Φρασίκλεια. Phrasikleia Kore

Η Φρασίκλεια όπως εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Phrasikleia Kore by Aristion of Paros, Merenda in Attica, c. 550-540 BC National Archaeological Museum.

Μετά από μία πολύχρονη και πολύπαθη ανασκαφή στη Μερέντα (και στο Κλασικό δήμο Μυρρίνους) έρχεται στο φως το Μάϊο του 1972 η Φρασίκλεια και ένας κούρος που βρέθηκαν μαζί και χαρακτηρίστηκε ως "αδερφός" της. Την εντυπωσιακή αυτή ανακάλυψη οφείλουμε στην επίμονη εργασία του αρχαιολόγου Ευάγγελου Κακαβογιάννη.

The two statues had been damaged and buried together in antiquity. The kore's base is preserved: she is Phrasikleia who will 'ever be called maiden, the gods allotting her this title instead of marriage'. About 550 BC.

Τα δύο αυτά αγάλματα κοσμούσαν πιθανότατα τους τάφους μελών μίας εύπορης οικογένειας της αρχαϊκής περιόδου. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι μάλλον θάφτηκαν από συγγενείς των νεκρών στο σημείο όπου βρέθηκαν για να προφυλαχθούν από τις περσικές εισβολές ή από πολιτικούς αντιπάλους της οικογένειας.

Σήμερα η Φρασίκλεια και ο "αδερφός" της φιλοξενούνται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τοποθετημένοι ο ένας δίπλα στον άλλο έτσι ώστε να μην διακοπεί βίαια η αιώνια συμβίωσή τους.

Χρωματική αναπαράσταση της αρχαιολόγου Αικατερίνης Καρακάση.

Η Φρασίκλεια διατηρείται σε άριστη κατάσταση και η περίτεχνη περιβολή της εντυπωσιάζει πάντα τον επισκέπτη του μουσείου. Είναι μετωπική και φορά ένα βαθυκόκκινο χιτώνα ζωσμένο στη μέση, του οποίου το χρώμα έστω και αχνό διατηρείται ακόμα και σήμερα. Με το δεξί της χέρι ανασηκώνει τον χιτώνα της ενώ με το αριστερό κρατά ένα μπουμπούκι λωτού.

A close up view of the incredible detail of the Phrasikleia kore.

Ο χιτώνας της είναι διακοσμημένος με διάφορα σχέδια όπως μαιανδρικούς σταυρούς, ρόδακες και άστρα. Στο λαιμό της φορά εντυπωσιακό περιδέραιο, στα αυτιά σκουλαρίκια και στα χέρια βραχιόλια. Στο κεφάλι φορά ψηλή στεφάνη διακοσμημένη με άνθη και μπουμπούκια λωτού εναλλάξ. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με το υλικό κατασκευής της (παριανό μάρμαρο) και το εντυπωσιακό της μέγεθος (1.79μ και μαζί με το βάθρο 2.115μ) δηλώνουν σαφώς την αριστοκρατική καταγωγή, της οποίας το μνήμα διακοσμούσε αυτό το εντυπωσιακό έργο τέχνης.

Το βάθρο της γνωστό από το 1730 ήταν εντοιχισμένο στο ναό της Παναγίας σε μικρή απόσταση από το σημείο που βρέθηκε η Φρασίκλεια. Το βάθρο φέρει την επιγραφή: 

μα Φρασικλείας· κόρη κεκλήσομαι αεί, ντί γάμου παρά θεν τοτο λαχο σ’ νομα"

που σημαίνει: "Μνήμα της Φρασίκλειας, θα καλούμαι κόρη για πάντα, αφού αντί για γάμο οι θεοί αυτό το όνομα μου όρισαν."

και την επιγραφή: "ριστίων Πάρι[ος μ' π]ό[ε]σε"

που σημαίνει: "Με έφτιαξε ο Αριστίων ο Πάριος" και δηλώνει καθαρά τον καλλιτέχνη που την φιλοτέχνησε.

Ο κούρος που βρέθηκε μαζί της είναι επίσης από παριανό μάρμαρο και έχει ύψος 1.89.  Είναι γυμνός κατά το πρότυπο των αρχαίων Ελληνικών κούρων, έχουν χαθεί τα πόδια του από τους αστραγάλους και κάτω και το δεξί του χέρι από τον καρπό και κάτω. Ενώ φορά διάδημα στο κεφάλι πάνω από το μέτωπο. Και σε αυτό το έργο σώζονται ίχνη κόκκινου χρώματος στα μαλλιά, τα φρύδια, τις θηλές του στήθους, την περιοχή της ήβης και στο περιδέραιο που φορούσε στο λαιμό.

Ο Βαγγέλης Κακαβογιάννης, ένας από τους σπουδαιότερους και σεμνότερους αρχαιολόγους των ημερών μας, ήταν ένας νεαρός αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αττικής το 1972. Και είχε αναλάβει να ανασκάψει ένα οικόπεδο στη Μερέντα Μαρκόπουλου Αττικής, εκεί όπου κάποτε εκτεινόταν ο κλασικός Δήμος Μυρρινούς. Αλλά τα ευρήματα τον οδηγούσαν στο διπλανό οικόπεδο και ο προϊστάμενός του, ο αείμνηστος Ευθύμιος Μαστροκώστας, ανένδοτος στην αρχή, πείστηκε τελικά από την επιμονή του και του έδωσε την ελάχιστη δυνατότητα: να ανοίξει στο διπλανό οικόπεδο μια δοκιμαστική τομή μόνο για μία ημέρα. Αυτή η τομή προσέφερε μία από τις «Μεγάλες στιγμές της ελληνικής Αρχαιολογίας» (εκδόσεις «Καπόν»):

Απόσπασμα

«Η δοκιμαστική τομή άρχισε με την χάραξη ενός διαδρόμου πλάτους 1 μ. που κατευθυνόταν από ανατολών προς δυσμάς και με την αφαίρεση της επίχωσής του, μετά δε από λίγο είδαμε με μεγάλη έκπληξη, χαρά και συγκίνηση να αποκαλύπτεται η δεξιά κνήμη και ακολούθως όλη η πλευρά ενός μαρμάρινου αγάλματος κούρου. Αυτό έκειτο σε ύπτια σχεδόν θέση μόλις 0,40 μ. χαμηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους και φαινόταν ότι ανήκε σε ένα σωζόμενο ακέραιο άγαλμα. Αμέσως επιδοθήκαμε στην συστηματική αποκάλυψη του κούρου, με την πρόοδο όμως της αφαίρεσης των χωμάτων που τον κάλυπταν, διαπιστώσαμε -με ακόμη πιο ισχυρά συναισθήματα- ότι δίπλα σε αυτόν υπήρχε, σαν αιώνιος σύντροφός του, το μαρμάρινο άγαλμα μιας κόρης που φορούσε ενδύματα με ωραία χρώματα και κεντήματα, παράλληλα τοποθετημένο και επίσης ακέραιο. Το άγαλμα της κόρης, που ήταν όμορφη σαν ανθισμένη μυρτιά του τόπου της, διέσωζε και την πλίνθο του, κοντά της μάλιστα βρέθηκε ακέραιη και η μολυβδοχόησή της. Το πρώτο μας μέλημα μετά την ανεύρεση των αγαλμάτων ήταν φυσικά η άμεση ενημέρωση του Εφόρου, για αυτόν λοιπόν τον λόγο πήγα στο Μαρκόπουλο για να του τηλεφωνήσω στην Αθήνα. Ευτυχώς τον βρήκα αμέσως στο γραφείο του και του ανήγγειλα περιχαρής ότι στην δοκιμαστική τομή που ανοίξαμε πριν από δύο ώρες περίπου, βρέθηκε ένας κούρος.

Phrasikleia, eine Kore aus Merenda in Attika, um 540 v. Chr.

Ο Μαστροκώστας δεν πίστεψε εύκολα ότι μόλις αρχίσαμε είχαμε όντως ένα τόσο σημαντικό εύρημα, την ενδεχόμενη ύπαρξη του οποίου μάλιστα πιθανολογούσαμε από καιρό, μου λέει λοιπόν σχεδόν αυστηρά «Βαγγέλη, άσε τα αστεία, γιατί έχω δουλειά». Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι όντως είχε βρεθεί ένας κούρος και ότι έπρεπε να έλθει αμέσως στη Μερέντα ή να μου πει τουλάχιστον τι θα ήθελε να κάνουμε ως άμεση ενέργεια, εκείνος όμως επειδή πιθανότατα δεν πίστεψε ότι υπήρχε παρόμοιο εύρημα ή θέλοντας ίσως να αποκλείσει και την παραμικρή περίπτωση κάποιας καλοπροαίρετης, έστω, φάρσας, μου είπε «κάνε ό,τι θέλεις». «Και την κόρη τι να την κάνω;» τον ρώτησα αμέσως μετά, οπότε εκείνος αναφώνησε έντονα «δεν μου λες, πού την είδες την κόρη;» άρχισε δε μάλλον να θυμώνει - και με το δίκιο του. Τότε για να προλάβω τυχόν παρανοήσεις, τον πληροφόρησα λεπτομερώς για την ανεύρεση των αγαλμάτων στην δοκιμαστική τομή μας. Τον παρακάλεσα επίσης να έλθει στο συντομότερο στην Μερέντα, εκείνος δε αμέσως μου απάντησε, «έφτασα».

Δεν πέρασαν δύο ώρες περίπου και ο Έφορος «έφτασε» πράγματι συνοδευόμενος μάλιστα από τον καλλιτέχνη φωτογράφο Ν. Κοντό, από μέλη των ξένων αρχαιολογικών Σχολών στην Αθήνα, μεταξύ των οποίων και ο Ε. Vanderpool, καθώς και από δημοσιογράφους όπως ο Μιλτ. Παρασκευαϊδης...

Η Φρασίκλεια και ο Κούρος όπως βρέθηκαν σε σκάμμα στη νεκρόπολη του Μυρρινούντος.

...Πριν αρχίσουμε την έρευνά μας, γνωρίζαμε βέβαια ότι σε μικρή απόσταση νοτίως του κτήματος Παναγιώτου είχε βρεθεί παλαιότερα, εντοιχισμένο στον ναό της Παναγίας, ένα ενεπίγραφο βάθρο που έφερε το άγαλμα της κόρης Φρασίκλειας και φυλασσόταν στο Επιγραφικό Μουσείο. Σ αυτό υπήρχε ωραιότατο επίγραμμα, το οποίο, εκτός από το όνομα της κόρης, ανέφερε επίσης ότι το άγαλμα ήταν έργο του γλύπτη Αριστίωνος του Παρίου. Ο Αριστίων ήταν γνωστός από τα βάθρα άλλων ενυπογράφων, αλλά χαμένων, έργων του, μόλις λοιπόν μετά την αφαίρεση των χωμάτων που την κάλυπταν, είδαμε την έκπαγλη κόρη να χαμογελά λουσμένη ξανά στο φως του αττικού ήλιου, αναρωτηθήκαμε αμέσως, αλλά με πολύ συγκρατημένη αισιοδοξία, μήπως αυτό που βλέπαμε μπροστά μας ήταν το άγαλμα της Φρασίκλειας, το έργο δηλ. του Αριστίωνος του Παρίου, κατά το επίγραμμα. Και ήταν όντως, όπως αποδείχθηκε σύντομα, επειδή, όταν την επόμενη μέρα ο Έφορος μετέφερε στο Επιγραφικό Μουσείο την μολυβδοχόηση που βρέθηκε δίπλα στην πλίνθο του αγάλματος και την τοποθέτησε στον τόρμο της πάνω στο βάθρο του, διαπιστώθηκε ότι ταίριαζαν απολύτως...

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου